TV Most

U manastiru Svetog Joakima Osogovskog kod Krive Palanke, Sveti Nikodim i Stefan Prvovenčani postali su Konstantin Kavasil i Justinijan Prvi, a Sveti car Uroš preimenovan u Vladimira Kijevskog, a car Lazar u Jovana Milostivog.

Posetioci manastira Svetog Joakima Osogovskog kod Krive Palanke u Severnoj Makedoniji iz manastirske crkve mogli bi da izađu u najmanju ruku zbunjeni. Ako su u manastirskoj knjižari kupili monografiju o ovoj svetinji, primetiće da freske za koje se u njoj pominje da su oslikane na severnom i južnom zidu crkve – ne postoje. Nema na severnom zidu Svetog Stefana Prvovenčanog, niti je na južnom zidu izobražen Sveti car Lazar, kako se navodi u monografiji čiji je jedan od izdavača sam manastir. Tačnije, svetitelji srpskog roda su prosto preimenovani i njihove likove na freskama krase imena drugih svetih, Svetog Justinijana Prvog ili Svetog cara Jovana Milostivog. A to monografija iz 2005. godine nije zabeležila.

​Na neshvatljivo falsifikovanje i prekrajanje istorijskog nasleđa, kako su ga u svom apelu okarakterisali, ukazao je nadležnim institucijama u Severnoj Makedoniji Srpski kulturno-informativni centar „Spona” iz Skoplja. Oni navode da se na freskama raspoznaju bogato ukrašene biserne haljine, carske i kraljevske insignije i lica prepoznatljivih vladara i arhiepiskopa, ali umesto originalnih natpisa iznad likova svetitelja: Sveti car Uroš, Sveti car Lazar, Sveti kralj Milutin, Sveti Stefan Dečanski na južnom zidu, zatim Sveti Nikodim, arhiepiskop srpski, i Sveti Stefan Prvovenčani na severnom zidu nalaze se novi natpisi. Na južnom zidu: Sveti car Vladimir Kijevski, Sveti car Jovan Milostivi, Sveti car Konstantin Veliki, Sveti Nićifor Foka, a na severnom Sveti Konstantin Kavasila, arhiepiskop ohridski, i Sveti car Justinijan Prvi.

Ističe se da su natpisi „nevešto i verujemo bez dozvole nadležnog organa, Uprave za zaštitu kulturnog nasleđa Ministarstva kulture Republike Severne Makedonije, urađeni najverovatnije tokom ove 2020. godine” i apeluje da se freske vrate u prvobitno stanje. U apelu je navedeno i da su se članovi „Spone” i sami uverili u preimenovanje na freskama prilikom posete manastiru, kao i da je jasno vidljivo da su natpisi novi jer odudaraju i po blistavo beloj boji i po neveštom stilu od onih koje je izradio freskopisac Dimitrije Andonov, autor živopisa u manastiru Svetog Joakima Osogovskog i čuveni slikar.

Miloš Stojković iz Srpskog kulturno-informativnog centra „Spona” iz Skoplja kaže za „Politiku” da su se obratili po ovom pitanju predsedniku Republike Severne Makedonije, predsedniku vlade, ministru kulture, gradonačelniku Krive Palanke, da za sada još nema reakcija zvaničnih institucija, ali da se nadaju da će ih biti i da će imena svetitelja, srpskih srednjovekovnih vladara, biti vraćena onako kako su izvorno napisana 1932. i 1933. godine. Kako dodaje, ovakvih primera, nažalost, ima još.

"Pri obnovi manastira Lešak blizu Tetova, čija je glavna crkva bila minirana i gotovo cela uništena avgusta 2001. od strane terorista OVK (ONA), pri njenoj obnovi nije obnovljeno i dvojno posvećenje Svetom Atanasiju i Svetom knezu Lazaru, već su freske i pominjanje kneza Lazara jednostavno izbrisani. U narodnom predanju je baš knez Lazar smatran zadužbinarom hrama, o čemu svedoči i njegova freska iz 17. veka u malom hramu Svete Bogorodice odmah pored pomenutog novijeg hrama", kaže Stojković.

On dodaje da je u Makedoniji za Srbe posebno bolno pitanje vrednih srpskih spomenika kulture, drevnih hramova, u uslovima poznatog višedecenijskog crkvenog raskola, koji dodatno otežava problem tumačenja njihove simbolike.

"Prebogato nasleđe srpskog srednjeg veka na ovom prostoru gotovo da je neistraženo i zaboravljeno, kako u naučnoobrazovnoj, tako i medijsko-javnoj sferi, ali i crkvenoj. Njihovo stanje je posebno zabrinjavajuće u oblastima gde je vođen rat 2001, a posebno je to slučaj sa manastirom Svete Bogorodice u selu Matejče na padinama Skopske Crne Gore, carske zadužbine Nemanjića iz 14. veka. U prethodnim godinama imali smo posete predstavnika Republičkog zavoda za zaštitu spomenika iz Beograda, kojima su članovi „Spone” bili svojevrsni vodiči prilikom popisa stanja srpske spomeničke baštine, pre svega iz perioda ratova 1912–1918. godine na teritoriji Severne Makedonije. Država Srbija sa njenim kapacitetima morala bi da uloži mnogo veću pažnju i napor kako bi sa makedonskim institucijama zajednički radili na njihovoj zaštiti i izvornoj obnovi", ističe Miloš Stojković.

Situacija je posebno složena i kada je reč o zadovoljavanju verskih potreba budući da je Makedonska pravoslavna crkva kanonski nepriznata ne samo od srpske crkve već i od svih ostalih pravoslavnih pomesnih crkava, dok trenutno jedina kanonska pravoslavna crkva na teritoriji Severne Makedonije – Ohridska arhiepiskopija Srpske pravoslavne crkve, godinama ne može da se registruje kod nadležnih organa niti ima svoje hramove.

"Svi hramovi su u vladavini nekanonske MPC, dok kanonska Pravoslavna ohridska arhiepiskopija pri Pećkoj patrijaršiji svoja bogosluženja izvodi u paraklisima, po stanovima i kućama, vikendicama, budući da državne vlasti u Skoplju odbijaju da registruju njeno delovanje i pored presude Međunarodnog suda za ljudska prava u Strazburu iz 2017. godine po kojoj je država Makedonija bila u obavezi da to učini. I pored uspostavljanja kanonskog poretka u takvim okolnostima, činjenica je da su Srbi, kao i drugi pravoslavni vernici koji žele da budu deo kanonskog pravoslavlja, svojevrsni založnici višedecenijskog nerešenog raskola, te objektivno nemaju mogućnosti za normalan verski život. Makedonija je potpisnica Evropske povelje o ljudskim pravima, ali po ovom pitanju Srbi u ovoj zemlji u 21. veku ostaju uskraćeni za najosnovnije ljudsko pravo, slobodu veroispovesti", ističe Miloš Stojković.

Izvor: Politika